Bông
Cúc Vàng Và Những
Hoài
Niệm Xưa
Những nụ cúc hé ánh
vàng tươi rung rinh đón chào gió sớm. Buổi sáng trời trong và mát lạnh, con người
và tạo vật dường như dễ chịu hơn. Những ngày hè oi bức qua rồi, tôi như ngây ngất
trước cảnh tạo vật chuyển mình. Giây mướp trên giàn khô héo dần sau khi đã làm
tròn bổn phận cho trái trong mấy tháng vừa qua, lá khô hát xào xạt trong gió sớm.
Những chiếc lá trên cây hồng giòn cũng bắt đầu trở màu vàng nâu, nũng nịu rời dần
thân mẹ, để lại những cành khẳng khiu chờ giấc ngủ đông sắp đến, tuần trước hai
ông cháu đã lom khom dưới cây hồng, hái hết những trái cuối cùng, thằng bé cười
nắc nẻ lấy rổ hứng mấy trái hồng ông hái ném cho. Những trái bưởi chín vàng ẩn
mình trong đám lá, như dấu mình trong gió lạnh sớm mai. Những trái quít trên
cây ở góc vườn đang chuyển sang vàng cam bắt mắt… Đất trời đang đổi tiết.
***
Thời tiết như vầy ở
đây mới chớm Thu nhưng làm tôi nhớ thiết tha đến khoảng thời gian giáp Tết hồi
còn ở bên nhà.
·
Buổi
sáng thức dậy sớm đi thăm ruộng trong cái gây gây lạnh. Mặt trời lên rồi nhưng
vẫn chưa xua hết lớp sương đêm còn đang trải rộng trên cánh đồng bao la, cảnh vật
mờ mờ trong màu trắng đục. Hai tay thu gọn trước ngực như cố giữ chút hơi ấm,
tôi đi quanh bờ ruộng đang trổ hạt, những bông lúa dài cỡ gang tay đang ngậm sữa,
chưa đủ nặng để cong xuống, còn đang phe phẩy trong gió nhẹ ban mai. Chân giẫm
trên bờ cỏ gập ghềnh còn ướt đẫm sương đêm, tôi bước đi lòng sung sướng nhìn kết
quả lao động của mình. Nước trong ruộng đã được rút lần ra, nền ruộng sẽ khô dần
đủ cho đến lúc thu hoạch, đất sẽ ráo hẳn. Cúi xuống khua mạnh bụi lúa gần bờ để
kiểm tình trạng rầy bám gốc lúa hay ướm thử nâng niu bông lúa vừa trổ khỏi bao,
vẫn còn xanh…“Sương nhiều, nắng to, lúa sẽ
chắc hột, năm nay chắc trúng mùa đây…” tôi nghĩ thầm. Gió mát lạnh trong
lành ban mai khiến tâm hồn con người như bình thản hơn, khoáng đạt hơn. Những ngày tháng đó tôi đã sống như một nông
dân, học dần từ dân quê chất phát cách sống, cách làm việc… Có những ngày Tết,
hồi mới về làm ruộng dù nghèo cũng ráng dành vài lít gạo tráng bánh và đem mấy
chiếc bánh bể rách, cuốn dừa rám về trong nỗi vui mừng của các con. Hạnh phúc
cho con nhà nghèo trong ruộng không cần đến quần áo đẹp, quà bánh, đồ chơi như
trẻ ở chợ.
· Trời se lạnh cũng làm tôi nhớ lại
những lúc co ro trên chiếc xe đạp ôm chờ khách ở đầu chợ, góc đường trong gió
đông. Cuộc đổi đời làm nảy sinh những nghề nghiệp mà trước đây không bao giờ
tôi nghĩ sẽ xuất hiện ở miền Nam trù phú này. Khi mới đổi về miền Nam làm việc,
nhìn thấy những chiếc xe lôi đạp, tôi đã cho đây là một bước lùi của chiếc xích
lô đạp của Sài Gòn và các tỉnh miền Trung.
Vậy mà bây giờ phải kiếm sống bằng cách còng lưng chở người trên chiếc
xe đạp, kiếm vài đồng lẻ thêm vào với thúng bánh lọt nhỏ nhoi đến độ không thể
nào nhỏ hơn nữa của vợ bán quanh xóm, ôi cuộc sống sao mà khiêm nhường và đơn
giản đến vậy! Mà còn phải láo liên canh chừng các anh công an, quản lý thị trường
nữa chứ, thỉnh thoảng ngứa mắt bắt chơi vài thằng kiếm ăn trên đường phố để chứng
tỏ mình là người có quyền, để nghe bọn nó năn nỉ, xin xỏ, để được lên lớp với
chúng rằng trong xã hội mới, con người phải đổi mới cho phù hạp với thời đại mới.
· Cũng những lúc trời trở heo may,
lạnh như lúc này tôi lại nhớ đến những ngày tháng lao động trong gió buốt,
không biết ngày về trong các trại tù có mỹ từ là trại cải tạo. Với dao, búa thô
sơ những con người khô đét vì đói lạnh đó đã phải phá rừng, những khu rừng ngập
nước của vùng cửa sông Cửu Long. Với xẻng, vá và sức người gầy gò trong những tấm
áo rách bươm, họ phải đào đất đắp đường ngăn rừng, làm bờ bao ngạn cho công
trình đánh bắt tôm xuất khẩu, và những con người đầy “tội lỗi” đó được nuôi ăn
bằng khẩu phần mỗi ngày một lon gạo hẩm, mốc và đầy sâu mọt. Cơ giới của miền
Nam ngày trước đã biến mất từ lúc đổi đời. “Lao Động là Vinh Quang”, nhưng lao
động cưỡng bức chẳng thấy gì vinh quang, chỉ ngậm nghe uất hận trong lòng; mà
khẩu hiệu đó nghe sao giống khẩu hiệu “Lao Động để giải phóng con người” trên
các trại tập trung Do Thái của bọn Phát Xít Đức được mô tả trong tiểu thuyết Giờ
Thứ Hai Mươi Lăm của C. Virgil Gheorghiu.
“Bàn
tay ta làm nên tất cả
Với
sức người, sỏi đá cũng thành cơm”
Họ
nói vậy! Con người đã nhân danh những mỹ từ không có thật để hành hạ, làm nhục
người khác, lợi dụng sức lao động rẻ tiền để xây dựng một xã hội còn mang nhiều
bất công hơn cái xã hội mà họ nguyền rủa là chỉ gồm đĩ điếm chạy theo đế quốc.
Họ không có sức mạnh của người thắng trận, họ sợ những người đã thua trận.
· Những lúc trời trở lạnh luôn làm
tôi nhớ đến những ngày còn trên bục giảng của một trường trung học trong những
ngày giáp Tết. Thời gian này, các trường in đặc san xuân rồi bán cho nhau, trường
nào cũng có những đoàn bán đặc san của trường mình cho trường bạn, một thứ sinh
hoạt không thể thiếu trước ngày các trường nghỉ Tết. Học sinh không còn muốn
nhét vào đầu những kiến thức khô khan của các môn học, thầy giáo cũng không nỡ
giảng bài trong không khí háo hức của học sinh. Họ ca hát, ngâm thơ, kể chuyện…
cho nhau nghe. Họ buông thả sau hơn ba tháng học tập, họ tổ chức liên hoan, chụp
hình kỷ kiệm, lưu luyến chia tay nhau về ăn Tết, dù chỉ xa nhau chừng mươi
ngày. Buổi chiều cuối cùng, đứng ở cửa sổ phòng giáo sư, nhìn giòng học sinh chảy
dần ra cổng, những tà áo dài trắng cuối cùng uốn lượn trong nắng chiều đang se
lạnh, sân trường vắng dần, lòng thấy trống rỗng, như thiếu thốn cái gì… Rồi
ngày mai, mình cũng về Sài Gòn, gặp lại gia đình, gặp lại người thân, bỏ lại
ngôi trường vắng tiếng nói cười, vắng hơi người; các hành lang lớp học lặng lẽ
trong hơi lạnh chiều đông.
· Trời trở lạnh, ở tuổi học trò mới
lớn, tôi mê mãi âm thầm bước theo chân người con gái cùng trường, người con gái
có mái tóc dài ngang lưng, với chiếc nón lá hững hờ, với chiếc áo ấm màu tím
hay màu huyết dụ chỉ cài hờ hững một hột nút trên cùng, che một phần chiếc áo
dài trắng. Cả hai không ai nói với ai lời nào, nàng luôn đúng giờ, tôi không
bao giờ lỡ “hẹn”, lúc nào cũng lẽo đẽo theo sau một đoạn. Để làm gì? Không biết
– Chỉ biết bữa nào không gặp là lòng bứt rứt không yên. Trường ở ngoài rìa thị
xã, con đường lên trường là con đường duy nhất, giờ này nắng đã lên, nhưng
không xua được cái lạnh không lạnh lắm của một tỉnh lỵ ven biển, chỉ đủ để các
cô cậu học sinh khoe áo ấm. Con đường Nguyễn Hoàng dẫn lên trường đầy học trò
và chỉ nhộn nhịp vào những giờ học sinh đến hay tan trường. Tiếng guốc gõ đều đặn của nàng trên đường như
những nhịp nhạc trong lòng tôi. Nàng đi, bình thản trò chuyện với bạn, cặp ôm
trước ngực, làm như không biết tôi đi phía sau, nhưng mọi người trong lớp đều
biết nàng có một cái đuôi, và có lẽ nàng cũng biết điều đó. Tôi không biết tại
sao? Bây giờ nhớ lại, tôi thấy mình trẻ con và buồn cười.
· Trời gây lạnh cũng đưa tôi về với
tuổi thơ, nhà chỉ toàn anh em trai, chiều chiều ngồi nhìn mẹ làm mứt, bên ngoài
gió hú từng cơn qua mái nhà, chờ xong nồi mứt, chia nhau chút đường cháy khét,
chút mứt vụn còn sót lại ở đáy nồi, tận hưởng cái chua ngọt của mứt me, cay nồng
của mứt gừng, ngọt ngào của mứt bí… hay những đêm trải chiếu nằm chờ cạnh bếp
lò củi cháy rực rỡ ấm áp dưới nồi bánh tét, rồi ngủ quên cho đến hôm sau. Những
ngày trước Tết, mẹ cho mấy đồng dẫn mấy em ra tiệm hớt tóc duy nhất trong thị
trấn chờ hớt tóc ăn Tết, và lần nào ông thợ cũng bảo “tụi mày nhỏ, ngồi chờ thêm chút nữa, tao hớt cho ông này xong tới tụi
mày” mà ngày Tết, khách hớt tóc nhiều hơn ngày thường nên lần nào về nhà
cũng bị cốc đầu oan uổng vì bị nghi là rong chơi.
· Một lần trong một đêm đông ở một
làng quê nghèo nàn tận miền Trung, cái đêm đông đẹp đẽ trong bài hát của mùa
Giáng Sinh “Đêm Đông lạnh lẽo Chúa Sinh
ra đời,… nằm trong Hang Đá nơi Máng Lừa”, nhà Thờ sáng choang ánh đèn hang
đá có Chúa Hài Đồng. Trời lạnh ác liệt, gió thổi tung lá trên đường, mẹ chuyển
bụng, cha vắng nhà. Mẹ lay hai anh em thức giấc, giao cho chiếc đèn lồng, dặn
xuống mời cô mụ ở cuối thôn… Gió cuốn thúc vào hai thân hình còm cõi co ro
trong manh áo mong manh, quấn trong tấm chăn tơi tả. Mẹ sanh em bé gái trong cảnh nhà không tiền,
không gạo, cha đi làm xa chưa về. Em bé cọ quậy trong chiếc khăn lông, mở một mắt
nhìn những gương mặt của mấy anh trai vây quanh, tò mò quan sát một sinh vật bé
nhỏ vừa mới trở thành thành viên mới của gia đình. “Anh Cu Anh, nó nhìn em kìa” thằng em kêu lên mừng rỡ, khi bắt gặp
tia nhìn của đứa em gái duy nhất trong nhà, qua ánh đèn dầu leo lét. Bên ngoài,
gió vẫn lồng lộn từng cơn, xua đám lá khô bay tơi tả.
***
Mấy bụi cúc vàng
sau nhà như chờ gió lạnh về để hé nụ. Trời ngày càng lạnh dần, phải thu xếp lại
mấy chậu hoa để che chắn giá rét.
Đời người rồi cũng
qua mau; tóc đã điểm sương, tôi còn được mấy mùa lạnh nữa để sống về quá khứ?
Houston tháng
11/2009
